بخش تحقیقات گیاه پزشکی استان لرستان

سياهك معمولي ذرت(‍‍Common smut) كه درسطح وسيعي از جهان گسترش دارد و به صورت موضعي آسيب مي‌‌رساند.سياهك معمولي ذرت يكي از شايع‌ترين و مهم‌ترين بيماري‌هاي ذرت وبه سياهك جوشان يا سياهك تاولي (Blistersmut) مشهور است (م1) ميزان خسارت سياهك ذرت از منطقه‌اي به منطقي ديگراختلاف زيادي با هم دارد و ازمقدار بسيار جزئي تا حدود 10% كل محصول و در برخي مزارع ذرت شيرين ممكن است ميزان خسارت آن تا حدود 100% محصول نيز برسد(م2). اين نوع سياه در سراسر جهان گسترش دارد(م6) و در ايران نيز از استان‌هاي اصفهان، تهران، خراسان،سمنان، فارس، كرمانشاه، گرگان، لرستان به ويژه مناطق ذرت‌كاري كوهدشت و حومه آن مشاهده و جمع‌آوري شده است (م1).

علائم بيماري:

علائم بيماري قارچي سياهك معمولي ذرت، معمولاً به آساني قابل تشخيص است. تمام اندام‌هاي هوايي (برگ‌ها، اندام‌هاي گل و...)ذرت به اين بيماري حساسند. زماني كه گياهچه‌هاي جوان ذرت،آلوده مي‌شوند گال‌هاي كوچكي بر روي برگ‌هاو ساقه‌ تشكيل مي‌گردند و گياهچه‌ها ممكن است كوتوله بمانند يا ازبين بروند. اين نوع آلودگي به ندرت در مزرعه مشاهده مي‌شود (م4)به طور كلي خسارت اين نوع بيماري به صورت كاهش محصول و تشكيل گال روي هر يك ازقسمت‌هاي هوايي گياه از قبيل خوشه،سنبله، ساقه و برگ ظاهر مي‌شود كه تعدادو اندازه گالها بر روي گياه در ميزان كاهش محصول دخالت دارد. گال‌هايي كه روي خوشه تشكيل مي‌شوند به طور كلي محصول را از بين مي‌برند و گال‌هاي بزرگ بالاي خوشه نسبت به گال‌هاي پائين خوشه خسارت بيشتري  وارد مي‌شدند. گال‌ها ابتدا با يك غشاء براق سفيد نقره‌اي يا مايل به سبزپوشانده شده‌اند و ريسه قارچ و سلولهاي بزرگ شده ميزبان (در اثر تحريك قارچ كه منجر به تقسيم شدن و بزرگ شدن سلول‌هاي ميزبان مي‌گردد)در زير آن قرار دارند. بعداً گال‌ها بالغ ني‌شوند، قطرشان به 15-1 سانتي‌متر مي‌رسد و محتواي‌ آنها به يك توده‌ي پودري سياه بااسپورهاي قهوه‌اي زيتوني تبديل مي‌شوند كه در اثر پاره‌شدن غشاء خاكستري نقره‌اي، درهوا آزاد و منتشر مي‌شوند. گالهاي روي برگها، كوچك و 2-1 سانتي‌متر و غشاء آنها سخت است كه به آساني پاره نمي‌شوند.

مديريت بيماري:

يكي از راه‌هاي اصولي مقابله با سياهك، استفاده از ارقام مقاوم است (1) شفيع‌زاده در سال 1370 گزارش داد كه ذرت هيبريد 704 كمترين و هيبريد 790 بيشترين آلودگي را داشت (2) سبزي در 1375 اعلام نمود كه هيبريد 704 با ميانگين 4/1درصد آلودگي بلال و 8/3 درصد آلودگي بوته در كليه مناطق كمترين آلودگي را داشت و مقاوم‌تر از ساير ارقام بود و نيز هيبريد 301 به ترتيب با 16 درصد آلودگي بلال و 6/20 درصد آلودگي بوته، بيشترين آلودگي را در كليه مناطق مورد آزمايش اصفهان نشان داد و حساس‌تر بود(2).

با توجه به چرخه‌ي بيماري، به نظر مي‌رسد كه بايد تناوب زراعي طولاني مدت و فاصله كاشت مناسب، رعايت گردد. تناوب زراعي، تنها هنگامي كه ذرت در كرتهاي كوچك و مجزا كاشته شده باشد امكان‌پذير است ولي اجراي آن در مزارع وسيع وبزرگ، كاري غيرعملي و ناممكن است (5). از بين بردن بقاياي محصول و خوشه‌هاي آلوده قبل از رها شدن اسپور با انجام عمليات خاك‌ورزي مناسب و زيرخاك نمودن آنها، جلوگيري اززخمي‌شدن گياه ميزبان به وسيله‌ي ماشين آلات كشاورزي و مصرف متناسب كودهاي شيميايي از توسعه بيماري جلوگيري مي‌كند (11).

صادق جلالي و ابراهيم بهداد، كارآيي سه قارچكش به صورت ضدعفوني بذر به اسامي تري‌آدي‌منول 5/7 درصد،دي‌نيكونازول دودرصد و كاربوكسين‌تيرام 75 درصد و به ميزان‌هاي 5/1، 2 و5/1 گرم براي هر كيلوگرم بذر،گزارش نموده‌اند. نتايج بيانگر تأثير مناسب اين قارچ‌كش‌ها در كنترل بيماري سياهك پنهان وخوشه بوده است.