بخش تحقیقات گیاه پزشکی استان لرستان

سيد رحمان سهرابي ،  نادر آزاد بخت

پژوهشگران مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي لرستان

Rahmansohrabi2005@yahoo.com

چكيده:

نام ها و نشانه‌ها، طيف گسترده‌اي از معاني و مفاهيم برآمده از تاريخ، فرهنگ ، طبيعت،  باورها، جغرافيا و ... را در بر مي‌گيرند و هماهنگ با شرايط محيط زيست ، معيشت ، اقتصاد و بازتابي از تلقي انسان از زندگي فردي و اجتماعي اوست. در سطح جهان ، ايران و به ويژه استان لرستان نام جاها بازتاب و بيانگر باورهاي ديني، فرهنگي ، تاريخي ،جغرافيايي، نام برجستگان و قهرمانان ملي و محلي يا رخدادهايي است كه در يك مكان رخ داده است اما بي ترديد نمي‌توان و نبايد از كنار نام‌هاي گياهي يا نام جاهاي گياهي به سادگي گذشت زيرا با توجه به اين نام‌ها رد پاي تغييرات اقليمي، شرايط طبيعي زيست انسان‌ها و استعدادهاي گوناگون همراه با دخالت‌هاي خواسته يا ناخواسته بشري و تنوع زيستي را مي توان دريافت از سويي اين نام ها بي ترديد در نهادينه شدن فرهنگ لري به معناي عام نقش آفرين و كارساز بوده اند.اين بررسي به شيوه اسنادي ، نقشه و ...) و با انجام  بازديدهاي ميداني در سطح استان لرستان صورت پذيرفته و طي آن 190 مورد نام جاي گياهي شامل روستاهاي كوچك و بزرگ اغلب درخت و درخچه‌اي شناخته شده است. بر پايه نتايج اين پژوهش بالاترين فراواني مربوط به درخت  چنار (38مورد) بيد(27مورد)بلوط (17مورد) توت (14 مورد) و ... بوده است.اميد آنكه اين گام و تلاش كوتاه بتواند افقي نو و چشم اندازي دلنواز و كاراتر را پيش روي پژوهشگران و علاقه‌مندان فرهنگ بومي به ويژه و طبيعت استان بگشايد.

واژگان كليدي:نام جاهاي گياهي، پراكنش، فرهنگ بومي، لرستان

دكتر علي دهقاني

محقق وپژوهشگر بخش تحقيقات گياه‌پزشكي لرستان

زنگ زرد از جمله تنش­ های زنده با توانایی خسارت ­زایی بسیار بالاست که می ­تواند در شرایط محیطی مساعد موجب کاهش عملکرد محصول گندم گردد. برای کنترل بیماری تلاش آگاهانه، هدفمند و هماهنگ کارشناسان، بهره­ برداران و تشکیل شبکه ­های پیش ­آگاهی بسیار ثمربخش خواهد بود.

نشانه بیماری زنگ زرد، وجود جوش ­های زرد تا نارنجی رنگ بر روی برگ گندم و جو است. به تدریج این جوش­ ها به هم پيوسته و به صورت ردیفی بین رگبرگ­ ها قابل مشاهده هستند.

بیماری زنگ زرد علاوه بر آلوده كردن برگ، غلاف برگ، گردن سنبله و دانه ‌ها،  به ویژه در شرایط طغیان و فراگیری بیماری، پوشينه (گلوم)‌ها و پوشينك (گلومل)‌ها را نیز به شدت آلوده مي‌ كنند. به ‌همين سبب این بیماری به زنگ پوشينه نیز معروف است.

پيش ­آگاهي،  پايش و مدیریت زنگ زرد

جوانه­ زنی (تَندِش) اسپور زنگ زرد در دماي 4 درجه سانتیگراد و رطوبت 60 درصد انجام مي‌شود. حداقل، میانگین و حداکثر دمای مطلوب برای گسترش بیماری زنگ زرد به ترتیب 0، 15 و 23 درجه سانتیگراد است. خطرناک­ ترین مرحله زماني است که دمای هوا 10 تا 15 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي بالاي 75 درصد باشد. تداوم اين شرايط براي 3 تا 5 روز سبب شيوع بيماري مي ‌شود و بارندگي­ هاي ملايم و متناوب، شدت آلودگي را افزايش مي­ دهند.

نکته مهم و قابل تأمل در مورد شیوع و همه ­گیری این بیماری، وجود رطوبت و درجه حرارت مطلوب به ­طور همزمان و در مدت زمان لازم در منطقه آلوده به زنگ است. در صورت نبودن همزمان هر دو عامل، انتظار مي‌ رود شیوع بیماری حاد نباشد.

مدیریت بيماري زنگ زرد

با تلفیق روش ­هاي  به ‌نژادي، به‌ زراعي و در صورت لزوم ‌شيميايي (به عنوان آخرين راهكار) امکان­پذیر است. استفاده از گونه ­های مختلف گندم، ارقام مقاوم یا متحمل به زنگ، کشت مکانیزه، رعایت تاریخ کاشت، میزان بذر، مدیریت تغذیه و دیگر عوامل مدیریتی از جمله راهکارهای به­ نژادی و به­ زراعی هستند که باید در نظام زراعی استان و متناسب با شرایط هر منطقه در اولویت قرار گیرند.

شیوه کاشت و تراكم بذر

کاشت با ردیفکار به علت پخش یکنواخت بذر در سطح مزرعه، شرایط مطلوبی برای تهویه فراهم می­کند. در نتیجه محیط برای جوانه ­زنی قارچ نامساعد می­شود. اقدام به كاشت چند رقم سازگار با شرايط آب­ و هوايي هر منطقه از شدت بیماری می کاهد.

چنانچه میانگین وزن هزار دانه براي ارقام گندم آبي، 35 وگندم ديم 30 گرم باشد؛ در صورت استفاده از رديفكار غلات آبي و عميقكار ديم، ميزان بذر مصرفي گندم آبي براي مناطق نيمه­گرمسير،140 و براي مناطق معتدل و سرد، 160 کیلوگرم و براي ارقام ديم به ترتيب حدود 120 و140 كيلوگرم در هكتار توصيه مي­گردد.

 انتخاب رقم

از بين گونه ­هاي مختلف گندم، كاشت گونه ‌هاي دوروم (گندم ­های ماکارونی) در مناطق مساعد از جمله مناطق نيمه ­گرمسير استان، به سبب تحمل‌ پذیری بالا نسبت به بیماری ‌ها به­ ویژه زنگ‌زرد، سیاهک پنهان، سياهك ناقص و نژاد جدید زنگ سیاه (UG99) و رطوبت پایین هوا اولویت دارند. ژنوتیپ‌های گندم دوروم مناسب مناطق گرم و نيمه ­گرم عبارتند از: بهرنگ، کرخه، دنا، آریا، سیمره، 9-84-D و دهدشت.

از بین ژنوتیپ‌های گندم نان برای زراعت آبی، ارقام نیک‌نژاد و افلاك و در زراعت دیم، ارقام زاگرس و کوهدشت به ویژه رقم کریم توصیه می شود.

در ارتفاعات مناطق گرم و نيمه گرمسير استان رقم نيك­نژاد در زراعت آبي و ديم و رقم دوروم ساجي و ارقام گندم معمولي رصد، هما و اوحدي براي كاشت در زراعت ديم در اولويت قرار دارند.

رقم سرداری برای مناطقی با شرايط محيطي نامناسب‌ (حاصلخيز نبودن زمين زراعي، بافت نامناسب، اراضی كوهپايه ­اي) كمتر دچار خسارت مي‌شود.

ارقام آبی گندم نان متحمل به زنگ و مناسب مناطق معتدل شامل اروم، پيشگام، پارسي، سيوند، ارگ، بهار و الوند هستند.

در زراعت­های دیم، رقم دوروم ساجی و ارقام گندم معمولي نیک­نژاد، رصد، هما و اوحدي و در صورت عدم دسترسی به این ارقام می­توان از ارقام آذر2 و سرداری استفاده­کرد.

برخی ارقام مانند نیک­نژاد دو منظوره هستندو برای زراعت آبی و دیم توصیه می­شوند.

تاريخ كاشت

رعايت تاريخ كاشت مناسب باعث بر هم زدن زمان بروز عامل بيماري با مرحله رشدي گياه و در نتيجه فرار از بيماري مي شود. گندم آبی در مناطق نيمه­گرمسير از حدود 20 آبان تا 6 آذر، در مناطق معتدل از حدود 1 تا 20 آبان و در مناطق سردسير از حدود 20 مهر تا 5 آبان كشت شود. تاريخ كاشت ارقام ديم معمولاً تابع بارندگي در منطقه است. با توجه به اين­كه بارندگي­ها در آبان صورت مي­گيرند بنابراين تاريخ كاشت گندم ديم همان ماه است. 

 مديريت تغذيه و  نوع كود مصرفي

تغذيه مناسب باعث بروز تحمل و مقاومت در اندام هاي گياهي (برگ و ساقه) به ويژه محل هاي استقرار هاگ هاي عامل بيماري مي گردد.گرچه مديريت مصرف كليه كودها در مزارع مهم‌ است ولي در بين عناصر اصلي تغذيه، توجه به كود‌هاي ازت و پتاس اهميت بيشتري دارد. در بين عناصر اصلي تغذيه، ازت (N) به علت تأثير فوق­ العاده در رشد، بيش از هر عنصر ديگری مورد توجه است. مطالعات نشان می ­دهد مصرف زياد و بي‌ رويه اين نوع كود، بافت‌هاي گياه را آبدار، دوره رويشي گندم را طولاني و رسيدگي يا بلوغ آن را به تعويق مي ‌اندازد. از طرفي مصرف كم اين عنصر، گندم را ضعيف و حساسيت آن در مقابل زنگ زرد را افزايش مي ‌دهد.

كنترل شيميايي

در صورت مشاهده علایم بيماري زنگ زرد و نيز فراهم بودن شرایط آب ‌و ‌هوايي مناسب و پيش‌بيني امكان همه ‌گيري بيماري، كنترل شيميايي با استفاده از سموم قارچ­ کش (نظیر فولیکور، آلتو، تیلت و آرتئا)  با استفاده از سمپاش توربولاينر قابل توصيه خواهد بود.